Blog TRĂNG VIỄN XỨ ( HOÀNG ÁNH NGUYỆT): 2018

Sự Chung Thủy Trong Thơ Dương Quân

Hoàng Ánh Nguyệt

Trước hết nói đến thơ là phải nói đến những niềm vui, nỗi đam mê, là thành tựu cao của phong cách nghệ thuật, của người yêu thơ “Thơ là âm nhạc của tâm hồn, nhất là những tâm hồn cao cả, đa cảm” (Voltaire). Cảm nhận cái đẹp, cái đẹp trong văn chương thi phú bao đời nay luôn luôn là cái đẹp hấp dẫn, phải có nhân cách mới biểu hiện được một nhân cách con người. Tâm hồn con người là cả một thế giới phong phú. Mà thơ là sản phẩm của tâm hồn, nên mang nhiều những điều kỳ diệu.

Trong cuộc sống, không phải ai cũng làm được thơ, mặc dù trong mỗi con người mà tạo hoá sinh ra đều ít nhiều có chất thi sĩ. Làm thơ đã khó, làm thơ hay lại càng khó hơn. Ngay ở những nhà thơ lớn, không phải bài nào cũng hay. Bởi thơ ca là một sáng tác “đặc biệt”, rất “cá thể” là địa hạt của ước mơ, nhưng nó phải gắn liền với thực tại, nhất là trong cuộc sống có nhiều những muộn phiền này.

Trên chặng đường ngót nửa thế kỷ làm thơ của anh Dương Quân với lòng mộc mạc, thiết tha đã xuất hiện những bài thơ về tình yêu, yêu nhiều và thất bại không ít, có lúc thất tình nhưng chỉ trong thơ thôi.

Tình trong thơ anh Dương Quân thì muôn hình vạn trạng: Tình say đắm, tình thoáng qua, tình gần gủi, tình xa xôi, tình thế gian, tình tiên giới lẫn tình đã khuất… Vì người trong mộng, trong thơ, đến cả người ngoài đời, đôi khi có những khoảng cách khó khăn. Do đó tình yêu của Dương Quân có nhiều bài đượm buồn đến chua chát, lẫn đắng cay và nuối tiếc. Thơ anh luôn nói nhiều đến cái hữu hình và vô hình. Ở đó vừa là mộng vừa là thực.

Trong thơ anh Dương Quân cho thấy cái đáng nói ở đây là luôn thể hiện lòng chung thuỷ, chung thuỷ với gia đình, chung thuỷ với tình yêu đôi lứa, với hoàn cảnh, với bạn bè, quê hương, chờ người ra đi và hứa hẹn đợi người còn ở quê nhà, chung thuỷ vì thân phận, tất cả những nhân vật trong thơ anh đều có chung sự chung thuỷ rất trọn vẹn, thật tuyệt vời.

Tôi đã đọc hầu hết những bài thơ trong bốn tập thơ của anh Dương Quân đã để lại trong tôi cái cảm khái. Những bài thơ với hồn thơ đẹp, ý thơ đằm thắm, tình thơ chân thành, trong mỗi bài thơ tôi đọc đều thấy một tấm lòng, một nỗi niềm, một ước vọng, một khao khát riêng. Tôi không phải là người bình thơ, nhưng cũng tìm thấy nét rất riêng cũng như tiếp nhận được có một sự gần gũi cho mình.

Tôi chỉ xin nêu vài nhận xét tiêu biểu một số bài thơ trong bốn tập thơ về Sự Chung Thuỷ Trong Thơ Dương Quân.

Tình gia đình.

Anh có những nỗi niềm. Ấy là sự ray rứt, xót xa lẫn ân hận, bài thơ viết từ những rung cảm sâu xa về cuộc chia ly da diết, điều mà mỗi người không thể tránh khỏi trong cuộc đời, thường là chứa đựng tâm trạng đau buồn và mất mát. Bi kịch của cuộc đời thăng trầm, anh đã thể hiện thật đầy đủ trong bài thơ “Đêm Giao Thừa Trong Trại Cải Tạo Quảng Ninh”:

Từ buổi xa nhà đi cải tạo

Xuân nầy thắm thoát đã ba xuân

Vì chưng mất nước nên tù tội

Giam hãm đời trai giữa núi rung

Vì mất nước nên đành chấp nhận thân tù tội, giam hãm đời trai khi công danh chưa toại, với nỗi đau luôn dằn xé cõi lòng. Từ suy tư ngậm ngùi, tác giả kẻ tha phương, nghĩ tới số phận mình càng ngậm ngùi hơn, đáng thương hơn với nỗi trăn trở nhớ quê mang nặng tình nghĩa với người vợ hiền, một mối tình đẹp và sâu sắc, và anh luôn tự hỏi có phải:

Có phải đêm nay dưới mái nhà

Vợ hiền đang nhớ đến người xa

Lật từng kỷ niệm trang thơ cũ

Ôn lại tâm tình xưa thiết tha

Bao nhiêu câu hỏi, bao nhiêu thắc mắc, sống ở cõi đời đầy chông gai, con người không nguôi nuối tiếc, lật từng trang thơ cũ để nhớ lại tình xưa, đau buồn từ những mất mát:

Hay nhà đã bị tịch thu rồi?

Hay là thất thểu tự ngàn phương?

Hay là mẹ đã bước sang ngang?

….

Cuộc sống là sự liên tục, từ trạng thái này sang trạng thái khác, là bấy nhiêu nỗi dằn vặt tâm hồn, da diết đến dường nào! Thật oái oăm. Còn bao nhiêu tưởng tượng “hay là”, là nguồn gốc đau xót trong anh, giữa cuộc đời tù tội, tương lai mờ mịt này liệu tình em có còn đậm như xưa, thương xót biết bao, thêm vào đó trái tim khao khát yêu gia đình mà không được trọn vẹn, càng nghĩ lại luôn trĩu nặng nỗi buồn :

Hay là đất ẩm phủ khăn sô?

Lạnh lẽo tàn đông mấy nấm mồ

Con trẻ cùng chôn vùi với mẹ

Cỏ gà héo úa mọc lơ thơ

Cảm giác thật đau buồn chất chứa gởi trong vần điệu hoài nghi “Hay là đất ẩm phủ khăn sô?” trong các từ gợi hình ấy, biết rằng cảnh tù đày xa xứ không hẹn ngày trở về, nhưng vẫn hy vọng và mơ ước:

Rồi mai, xuân cũng đến mười phương

Ta chúc gì nhau lúc đoạn trường

Có phải điều ta mơ ước nhất:

“Gia đình sum họp vẹn yêu thương”

(Đêm Giao Thừa Trong Trại Cải Tạo Quảng Ninh –

Trang 30 Điểm Hẹn Sau Cùng)

Tâm trạng hầu hết đều có chung hoàn cảnh khởi đi từ cuộc chiến, trải qua biết bao bi thương nhọc nhằn, của những người cùng thân phận tù tội, hoang mang nhưng vẫn thiết tha gia đình sum họp.

Bài thơ “Đêm Giao Thừa Trong Trại Cải Tạo Quảng Ninh”, được anh Dương Quân viết bằng lối thơ bảy chữ, niêm luật chặt chẽ. Bài thơ đã làm rung động người đọc, nhưng cũng đã gieo vào tâm hồn những bạn tù đồng cảnh ngộ một niềm tin “Có phải điều ta mơ ước nhất. Gia đình sum họp vẹn yêu thương”. Mỗi lời, mỗi ý thơ biểu hiện một cách thấm thía khiến cho người đọc xót xa, ý nghĩa bài thơ đằm thắm tình đời, tình người, người đọc thấy ở đó hiện ra những tâm tư khác nhau, nhưng cũng cùng gặp nhau ở chỗ trân trọng cuộc sống, với những nét tinh tế, với những yêu thương, mơ ước và với bằng tất cả nước mắt …Cho nên bài thơ bao giờ cũng có tính chất ngậm ngùi, bâng khuâng, vì thế cho thấy bài thơ càng hay…

Hình ảnh cuộc đời cũng như cho đến tình chị em trong thơ anh Dương Quân có một sự tha thiết đến dường nào:

Mai em sẽ trở về thăm chị

Đón chuyến xe chiều chắc khách thưa

Vẫn trắng tay em, không hành lý

Vườn nhà, giếng cũ…có như xưa?

(Về Thăm Chị - Trang 47 Chập Chờn Cơn Mê)

Đối với anh Dương Quân sự cách trở bao giờ cũng cho thấy tín hiệu của lòng yêu thương nhớ nhung về những kỷ niệm, với người chị ở quê nhà, Về thăm chị nhưng có một nỗi băng khoăng “Vẫn trắng tay em, không hành lý” Vì những suy nghĩ buồn vui, nhớ nhung của chính mình, của cuộc đời, luôn luôn làm anh trăn trở, nhiều câu tiêu biểu cho lối xúc cảm thời tác giả còn cắp sách đến trường, đó chính là cảnh ngộ thực :

Chị hiểu rằng em thiếu bạc tiền

Mấy lần mua sắm gởi cho em

Nhận quà, sách vở, em thương chị

Mỗi tối chong đèn học trắng đêm

(Chị Học Trò - Trang 51 Chập Chờn Cơn Mê)

Qua thơ anh Dương Quân. Đặc điểm đáng được đề cao đó là tinh thần trách nhiệm với gia đình luôn có sức rung động riêng:

Nay về thăm nữa chị Tâm ơi!

Nhà lạnh vườn hoang cũng lạnh rồi

Trông trước, nhìn sau, buồn bã quá

Ngậm ngùi thương chị, biết sao vơi.

(Thăm Chị - Trang 55 Chập Chờn Cơn Mê)

Cho thấy một nỗi đau mất mát người thân,với nỗi lòng thảng thốt, lâng lâng. Gây xúc động cho người đọc. Đọc thơ anh, ta gặp những cung bậc đa thanh về nỗi đau tâm hồn. Một đặc điểm đáng được nhắc đến trong bài thơ “Thư Cuối Cùng”:

Quê người em vẫn thương về Chị

Dành dụm gởi tiền cho chị tiêu

Chị lại goá chồng - buồn héo hắt

Bàn thờ, bóng Chị đổ xiêu xiêu

Nỗi hiu hắt thương cảm, khi hay tin chị đã qua đời, tác giả đã bôc lộ một tình cảm thiết tha với người chị mến thương, cùng với bao kỷ niêm thời thơ ấu, những lời thơ làm người đọc nghẹn ngào:

Thế nào em cũng về thăm Chị

Nấm mộ vườn sau - Chỗ Chị nằm

Thắp nén trầm hương – Em khấn nguyện

Ngậm ngùi: Vĩnh biệt Chị! Ngàn năm!

(Thư Cuối Cùng - Trang 46 Điểm Hẹn Sau Cùng)

Ý nghĩa bài thơ không vơi cạn ở đó, người đọc thấy ở đó hiện ra những tâm tư khác nhau, nhưng cùng gặp nhau ở chỗ trân trọng.

Tâm hồn anh Dương Quân luôn khát khao, niềm thiết tha về cuộc sống. Yêu gia đình, yêu cuộc sống. Trong bài thơ “Cọp Lấy Chồng”, một bài thơ với nhiều nỗi nhớ, liên tưởng tất cả những gì đã xảy ra trong quá khứ, anh đã nhắc lại thời tuổi trẻ, bâng khuâng nuối tiếc tháng ngày qua với những nỗi buồn ngày cọp đi lấy chồng, cho ta cái cảm giác những hình ảnh đẹp của một gia đình hạnh phúc nay không còn:

Thế rồi ba phải bỏ quê hương

Cuộc sống lưu vong vạn dặm trường

Nơm nớp lo về con gái rượu

Lại nhằm tuổi Cọp khó ai thương.

Trải qua những nhọc nhằn trong nỗi buồn tha phương, đọc thơ anh Dương Quân một hồn thơ ý thức diễn tả tinh tế và thấm thía, khi nghe tin cô con gái rượu Vu Qui:

Mẹ hiền tổ chức Lễ Vu Qui

Ba ở phương trời nên vắng mặt

Rượu mừng Ba chẳng được nâng ly…

… Thương con Cọp nhỏ buổi Vu Qui

Ba viết bài thơ vội nhắn về

Thay của hồi môn, thay kỷ vật

Thay màu pháo đỏ tiễn con đi

Anh ở phương trời xa tít nên vắng mặt, tuy nhiên khi nghe con gái Vu Qui anh thấy trong lòng tràn hạnh phúc, trộn lẫn niềm đau. Nhưng anh không quên có mấy lời dặn dò con gái:

… Mấy lời Ba muốn dặn dò con

Vun quén tình yêu thật vẹn toàn

Chung Thuỷ là nền xây Hạnh Phúc

Thăng trầm vẫn giữ tấm lòng son.

(Cọp Lấy Chồng - Trang 83 Như Thật Như Mơ)

Tác giả minh thị tất cả đều Chung Thuỷ, và thơ anh luôn ca ngợi lòng “Chung Thuỷ là nền xây Hạnh Phúc”. Nền có vững thì Hạnh Phúc mới bền, mới chắc chắn được.

Quỳnh Hương không khỏi cảm động trong cả bài thơ anh Dương Quân dựng chân dung khá độc đáo, nhất là những câu làm Quỳnh Hương nghẹn ngào, lời thơ bình dị nhưng, rất điển hình và nhiều xúc cảm.

Tình Yêu.

Những hình ảnh xưa cũ, mỗi nỗi nhớ đều mang âm hưởng tình nghĩa, thuỷ chung, nhớ thương đến day dứt lòng. Trong tình yêu của anh có cái gì lung linh anh hồi tưởng:

Thuở ấy một lần xa phố cũ

Tôi rời đô thị đến An Xuyên

Chân trời cuối Việt xa thăm thẳm

Không có người thân, chẳng bạn hiền

Vì công vụ nên anh phải rời đô thị đến tận chân trời cuối Việt xa thăm thẳm. Bởi trong người trai trẻ tuổi này, lòng khát khao giao cảm với cuộc đời rất mãnh liệt:

Tôi đến An Xuyên lòng khắc khoải

Những trưa gà gáy gọi hoàng hôn

Những chiều gió biển đùn mây xám

Gợi tiếng sầu dâng tận đáy hồn

Anh suy nghĩ đến những tháng ngày đã qua, những ngày đã sống, đã gian lao và yêu thương, bức tranh quê hương được anh vẻ lại bằng thơ rất gợi cảm, trong sáng:

Gặp em vào buổi ban sơ ấy

Chung chuyến đò qua ghé bến quê

Tôi chép câu hò đem đến tặng:

“Cà Mau đi dễ, khó quay về”

Không chỉ nhà thơ yêu thương cô gái quê với sức sống mơn mởn, chung chuyến đò lần đầu gặp gỡ, mà bất cứ một ai khác ở vào hoàn cảnh của anh cũng thấy lòng tha thiết mà nó thấm tình người "Cà Mau đi dễ, khó quay về”.

Em hẹn chèo ghe ra họp chợ

Tôi chờ, trưa nắng, bóng sông trôi

Cắm sào, che nón, em cười nụ

Lòng ngỡ rằng em nói vạn lời

Bức tranh “Em hẹn chèo ghe ra họp chợ, Tôi chờ, trưa nắng, bóng sông trôi”Thật thơ mộng, chính cái thơ mộng này đã làm đắm say lòng một Đốc Sự trẻ, anh rất tinh tế trong cách miêu tả:

Nhà em có mảnh vườn rau nhỏ

Uống nước trời mưa, gạo giã tay

Tuổi mẹ như vừng xôi nếp mọt

Cha già như trái chín trên cây

Hái rau đem bán lo tiền chợ

Mót củi rừng thưa, nhúm bếp cơm

Cha mẹ tuổi già, con gái muộn

Tảo tần ngày tháng đáp công ơn.

Những lời thơ thắm tình người trong cảnh vật, đã làm cho thiên nhiên và con người hài hoà trong tình gia đình, anh đã thổi vào đó một ngọn gió nồng nàn, một gia cảnh nghèo, cha mẹ già con gái muộn, nên cô gái quê phải “Tảo tần ngày tháng đáp công ơn.”Tấm lòng của anh luôn mang những mơ ước cao đẹp về cuộc sống, không chỉ thuần tuý mà gắn bó sâu sắc, như một lẽ yêu đời, một niềm khao khát không ngừng:

Từ đó tôi yêu miền cuối Việt

Yêu đôi mắt đẹp, cổ tay tròn

Áo bà ba trắng, môi cười nụ

Yêu gái Cà Mau vẹn sắt son”

(Hương Tình Cà Mau - Trang 91 Chập Chờn Cơn Mê)

Tác giả miêu tả tình yêu bằng những biểu hiện cụ thể, rất tự nhiên mà gây nên ấn tượng sâu đậm cảnh vật trong thơ hiền dịu, mộc mạc, đậm chất Nam Bộ, tình người được anh miêu tả ngọt ngào. Bài Hương Tình Cà Mau của anh Dương Quân đã được chọn vào “Bộ Sưu Tập Thơ Miền Nam Thời Chiến”

Đọc bài thơ “Em Bên Ấy” cho tôi cái cảm giác như nhìn ngắm lại chân dung của người tình mà anh đã lỗi hẹn, đành rằng không thể sống mãi với quá khứ nhưng ở đây tác giả không bao giờ quên, bởi đó là những nấc thang của cuộc đời:

…Ba mươi năm, anh bước đời lận đận

Em võ vàng, cõi nhớ chẳng mờ phai

“Ôi nhớ lắm! Những ngày hoa gấm cũ. ..Ôi nhớ lắm! Nõn nà tà áo lụa”Điệp khúc Ôi nhớ lắm anh lập lại như một lời ân hận vì “Ba mươi năm, anh bước đời lận đận” …Thề non hẹn biển đành vỡ tan, em ngây thơ tin lời anh ích kỷ:

“Để lỡ làng nhuộm tím cả xuân xanh”

Nhưng em vẫn trọn đời chung thuỷ như đã hứa, trong khi anh vẫn biền biệt dấu quan hoài:

Xin cho anh tạ lỗi buổi quay về.

Lời thơ chân thành mà thật cảm động, đường trần ai tuy bước chân đã rời rã, nhưng tâm hồn anh luôn khát khao mơ tìm lại phút tương phùng:

Đường trần ai, đây bước chân rời rã

Anh vẫn mơ tìm lại phúc tương phùng

Chỉ thấy bao la khung trời băng giá

Và hồn thơ mòn mỏi kiếp lưu vong.

(Em Bên Ấy - Trang 50 Điểm Hẹn Sau Cùng)

Lời thơ như phác hoạ một thực tế của dòng đời trôi cuồn cuộn những đau buồn, thâu canh trằn trọc không ngủ, luôn nhớ về em, trong thời loạn mà anh đã trải qua, với cuộc sống mòn mỏi kiếp lưu vong:

Nhiều đêm trằn trọc anh không ngủ

Sao nhớ về em - nhớ lạ lùng

Hai kẻ hai phương trời cách biệt

Sá gì hai kẻ cuối, đầu song

Biệt ly là định luật, với bao nhiêu những đổi thay của cuộc đời, những kỷ niệm buồn vui trong cuộc sống, nhưng định mệnh, lương duyên âu cũng là xếp đặt của tạo hoá…nhưng xa rồi hai kẻ hai phương trời:

Em ở quê nhà – em có biết

Mỗi lần ngắm lại tấm hình em

Ngỡ em, gần gũi trong gang tấc

Chia sớt cùng anh những nỗi niềm

Theo bước thời gian cho dù xa cách mà năm tháng dài không trở thành phai nhạt, một tình yêu không thành tựu, trái ngang, nghiệt ngã nhưng lúc nào cũng nhớ về nhau “Khấn nguyện được gần nhau mãi mãi. Cho đời thôi lạnh những đêm đông”. Nhưng xúc động nhất vẫn là nỗi nhớ thương da diết của tác giả đối với người yêu, mỗi lần ngắm lại tấm hình em, cứ ngỡ gần gũi trong gang tấc. Nếu tình yêu không lắm chuyện bẽ bàng, thì làm gì người đời hay chính tác giả có được những câu thơ chan chứa ngàn lời, muôn đời vẫn giữ chữ thuỷ chung:

….Hôm nay anh ghép vần thơ nhớ

Gởi vội về em nhắn mấy dòng…

…Dẫu có xa em, đời có khổ

Lòng anh như một gốc cây tùng

Vẫn xanh màu lá, dù sương tuyết

Vẫn giữ muôn đời chữ thuỷ chung.

(Lời Trần Tình Cho Em - Trang 21 Trên Đỉnh Nhớ)

Tác giả bày tỏ nỗi nhớ nhung sự trân trọng của mình. Cuộc đời dù có khổ đau, mất mát,

“Lòng anh như một gốc cây tùng”. Gốc cây tùng thì bền chắc, dù cho sương giăng tuyết phủ vẫn xanh màu lá “Vẫn giữ muôn đời chữ Thuỷ Chung”.

Những cuộc tình trong mỗi người chúng ta ở tuổi thiếu thời có lẽ ai cũng trải qua một vài cuộc tình đáng ghi nhớ! Bây giờ nó đã trở thành những kỷ niệm không thể nào quên, những cuộc tình êm ả, lãng mạn, thơ mộng, đôi khi thoáng qua nhưng hầu hết đều dang dở. Bài thơ diễn tả cảnh chia tay của đôi trai gái miền quê, không thành, âm hưởng của nó lại bị vò xé tâm tư tình cảm một cách nghiệt ngã, khi chàng trót yêu thương bông hoa đã có chủ:

Bậu về khuất rặng trâm bầu

Qua còn đứng ngắm bên cầu ô rô

Rạch bần nước chảy nhấp nhô

Chiều hôm đã mỏi cánh cò. Bậu ơi!

Cầu ô rô đầy gai góc, không thể bước qua chướng ngại, ngăn cách. Cầu ô rô ý tác giả muốn nói không thể gặp lại được. Cánh cò đã mỏi thì đuối sức khiến tác giả cảm thấy u uất một sự chia ly:

Qua về khép lại mái hiên

Giăng màn nhựt nguyệt, đắp mền tương tư

Kiếp sau qua sẽ hẹn chờ

Để xin cùng bậu một giờ bên nhau

(Phút Chia Tay - Trang 50 Như Thật Như Mơ)

Tác giả đành trở về khép lại mái hiên màn sương chiếu đất “Giăng màn nhựt nguyệt, đắp mền tương tư” tác giả mơ tưởng, nhưng không có đắp gì, kiếp này tuyệt vọng, để xin kiếp sau rất khiêm nhường, chỉ xin một giờ bên nhau thôi. Qua bài thơ, tác giả có ý ca ngợi tình yêu dù đắm say nhưng thuần khiết, cũng phải hẹn chờ một tương lai không hiện thực vì yêu trong hoàn cảnh éo le ngang trái để rồi nó có thể là dấu ấn tuyệt vời cũng có thể là suy tư trăn trở trong suốt chiều dài cuộc sống.

Có những giây phút để đợi, để chờ, những kỷ niệm đã qua mang nỗi buồn bâng khuâng, tâm trạng “Chờ hết trăm năm, đợi hết đời” của người đang mong mỏi, chờ đợi cuộc đoàn tụ:

Sao em không về đây em ơi

Chờ hết trăm năm, đợi hết đời

Vẫn mịt mù tăm, không bóng dáng

Sức tàn lực kiệt mỏi mòn hơi.

Là tâm trạng cháy bỏng trường kỳ với ước vọng của kẻ yêu nhau chưa lần hội ngộ, khắc khoải, tha thiết, ngậm ngùi, chờ hết trăm năm sức tàn lực kiệt:

Em hãy về đây, ta có nhau

Thời gian như nước chảy qua cầu

Nội dung bài thơ tràn dâng khi tuổi thanh xuân lùi nhanh về dĩ vãng, có thể mầm tuyệt vọng đã đến gần:

Phút chốc thanh xuân đã bạc đầu.

Tiếng gọi em về vọng thiết tha…

Dòng đời như bóng câu qua cửa . Một hồn thơ chờ đợi, lắng xuống xót xa. Nhưng cái lưu luyến bùi ngùi là ở chỗ. Sao em không về?:

Có lẽ từ đây rồi mãi mãi

Chẳng còn có dịp gặp nhau thôi.

(Sao Em Không Về - Trang 136 Như Thật Như Mơ)

Bàng bạc, nuối tiếc, đủ làm đau lòng người viễn xứ, cuộc đời sao lắm bẽ bàng, từ dĩ vãng anh trở về hiện tại, biết rằng vẫn chưa quên cũng đành “Nhắn Lại Người Thương” vì: “Qua đành mãn kiếp lưu vong xứ người” Tâm tình của tác giả trong hoàn cảnh nhiểu nhương của đất nước:

… Có ai thương bậu, ngỏ lời

Bậu ưng đi! - kẻo cuộc đời tàn phai

Chừng nào mây trắng còn bay

Qua còn nhớ bậu những ngày…xa xưa.

(Nhắn Lại Người Thương - Trang 29 Trên Đỉnh Nhớ)

Lời thơ thật dễ thương làm sao, có bao giờ mây trắng thôi bay? Có ai lại không muốn tình yêu muôn đời vẫn mãi mãi gắn bó. Nhưng sự trái ngang tình đời thường hay làm lỡ dỡ. Tình rất nên thơ nhưng cũng là món nợ mà người đời phải đeo mang có khi trọn đời suốt kiếp vẫn chưa trả hết.

Có lẽ là thu đang đến đây. lời thơ trong sáng, êm như ru, ý thơ nhẹ nhàng, man mác, toả ra như mây khói, mà dễ thương, huyền diệu biết bao. Cả bài thơ Quỳnh Hương có cảm tưởng như một bức tranh sống động:

Có lẽ là thu đang đến đây

Cho sương khói ủ mộng thêm đầy

Có con én muộn chao ngoài ngõ

Mang hết hạ tàn theo cánh bay

Hình ảnh chớm thu vốn vô tri nhưng đã trở thành đối tượng tâm tình để miêu tả, hiện lên trong những câu thơ hay đẹp xiết bao! Nhà thơ Dương Quân tâm sự:

Có chi nhung nhớ rất đìu hiu

Nhè nhẹ vương trong sắc nắng chiều

Hồn của muôn loài hoa cỏ mục

Đợi hoàng hôn tắt, bóng trăng treo

Câu thơ của anh đã nói lên cái mong ước, cái khát vọng tình cảm chân thành chất chứa ở bên trong rất khiêm nhường và ý nhị. Cho thấy thơ của anh thật gắn bó với cuộc đời. Thời gian là bước đi tàn nhẫn thêm vào đó nếu không là sự xoay chuyển của vũ trụ. Mà vũ trụ thì có bao giờ ngừng quay, nên không cản được dòng chảy của thời gian. Một ngọn bút tài hoa diễn đạt nên những câu thơ đẹp, có linh hồn và lung linh như thế:

Ai có vui gì nghênh đón Thu

Thời gian không hẹn bước giang hồ

Thu tàn, đợi tiết xuân xanh lại

Riêng mảnh tình phai vẫn xác xơ.

(Thu Cảm - Trang 77 Như Thật Như Mơ)

Bài thơ Thu Cảm, Quỳnh Hương đọc rất cảm xúc, cho thấy tác giả diễn đạt rất tinh tế, trong tình cảm và trong cảm nhận, vào lúc trời đất giao mùa thơ thường đượm buồn. Có lẽ do sức gợi cảm của gió đầu mùa se se lạnh của sương Thu. Vượt lên trên những cảm nhận tinh tế, trước cảnh đất trời vào thu, bài thơ còn đau đáu khôn nguôi.

Có những cuộc tình lãng mạn, cuồng nhiệt lẫn tha thiết . Tình yêu muôn đời vẫn là tất cả, tình yêu và đam mê

Hình ảnh nhân vật của anh Dương Quân mang tính chất thuỷ chung tuyệt vời, bài thơ cho ta thấy dẫu ngang trái, nhưng không hề nửa lời than trách, hình ảnh người tình muôn đời vẫn nhớ, vẫn hứa khi tình yêu kia luôn ở nguyên trong hồn, môt trạng thái cam chịu:

Ta đã bao lần hứa với em

Từ khi nguyệt bạch rớt bên thềm

Chia nhau nhặt nửa vầng trăng vỡ

Để giữ làm tin mãi chẳng quên.

...Ta đã vì em phát nguyện cầu

Một mình chấp nhận hết thương đau…

Chia nhau nhặt nửa vần trăng để làm tin vì yêu mà tác giả đã chấp nhận hết thương đau “Cho em phơi phới mùa xuân sắc. Ta sẽ chung thân chịu dãi dầu”… Tác giả thể hiện lòng chung thuỷ, qua bao thăng trầm của cuộc sống, mặc cho đời trải gió sương vẫn giữ lời hẹn ước :

Ta ghép vần thơ thế kỷ dài

Nối liền dĩ vãng đến tương lai

…Cho câu hò hẹn chừng vô tận

Ôm nửa vầng trăng nhớ miệt mài.

(Muôn Thuở Tình Chung trang 118 Như Thật Như Mơ)

Và “tình chung” sẽ được giải thích bằng cả bài “Muôn Thuở Tình Chung”, lời thơ dường như đắm hơn, rạo rực hơn, cái rạo rực của thiết tha da diết, âm thầm giữ lấy cuộc tình để rồi “Ôm nửa vầng trăng nhớ miệt mài”.

Biệt ly là định luật, với bao nhiêu đổi thay của cuộc đời. Cuộc sống là những bài toán khó mà ta không tìm ra đáp số. Trong cuộc đời có nhiều thứ để quên, nhưng tình yêu khó mà phai nhạt tác giả đã chân thành bày tỏ qua thi phẩm Gánh Trầu Mỹ Hội:

…Gặp nhau rồi lại xa nhau nữa

Căn dặn đừng quên sớm trở về

Em đứng bên bờ sông Cát Lái

Nhìn theo như níu bóng người đi.

Dòng sông, bến đò được sử dụng như là biểu tượng của sự chia ly, em đứng bên bờ sông Cát Lái nhìn theo như níu bóng người đi, người đi đã đi mà lòng ngổn ngang tâm sự:

…Như mảng lục bình trong nước xoáy

Không về trở lại bến sông xưa

Trong bài “Gánh Trầu Mỹ Hội” của anh Dương Quân, anh đã sớm vương nỗi buồn, hình ảnh lục bình trôi trong nước xoáy. Anh liên tưởng đến thân phận, của kiếp người chìm nổi long đong? Phiêu bạc giữa cuộc đời như mảng luc bình trôi vô định:

…Dòng đời xô dạt anh xa mãi

Mà bóng người thương chẳng nhạt mờ

Thật cảm động lời thơ nào cũng khiến cho Quỳnh Hương đọc phải xao xuyến, tình yêu thật dễ thương và cũng ngang trái như thế, nên trần gian đầy rẫy những ưu phiền.

Chờ đợi, hò hẹn không gặp vì hoàn cảnh vì thân phận, từ thời thiếu niên cho đến kiếp sau dù qua bao thăng trầm của cuộc đời mà bóng người thương chẳng nhạt mờ trong tâm khảm của anh.

Đời như dòng nước, hình ảnh cuộc đời buồn lắm. Như dòng sông cứ chảy, như thác ngàn quanh co. Vẫn chờ vẫn đợi, vẫn nhớ lời hẹn ước mà vì hoàn cảnh không về. Thật vô vàn thương cảm, mỗi từ ngữ của tác giả như là một giọt đắng:

Anh đốt trầm hương xin khấn Mẹ

Sau này được kết nghĩa trăm năm

Em làm nội trợ nuôi con nhỏ

Thôi gánh trầu, thôi những nhọc nhằn

Rất đời thường, “Em làm nội trợ nuôi con nhỏ” nhưng cũng không thành với người con gái ngây thơ trong trắng. Hình ảnh người ra đi xa dần xa dần nhưng vẫn hy vọng một ngày có ai về quê nhắn giùm “Xin hiểu lòng nhau - tạ lỗi lầm”:

…Biết có ai về quê Mỹ Hội

Nhắn dùm người cũ mấy lời thăm

Giờ thân viễn xứ còn trôi nổi

Xin hiểu lòng nhau - tạ lỗi lầm.

(Gánh Trầu Mỹ Hội - Trang 111 Điểm Hẹn Sau Cùng)

Những vần điệu mộc mạc đơn giản nhưng đã để lại trong tôi nỗi xúc cảm.

Theo thuyết nhà Phật luân hồi, hẹn gặp nhau dù chờ “Một Ngàn Năm” vẫn không thay đổi, giữ nguyên lời thề:

…Ngàn năm đã đủ hay chưa

Trầm luân mấy cõi cho vừa giấc say?

Ngàn năm bể nhớ vơi đầy

Đường trần đã lỡ kiếp nầy mất nhau.

…

Ơi! Người say đắm ta yêu

Ngàn năm miễn được một chiều có em.

(Một Ngàn Năm - Trang 99 Trên Đỉnh Nhớ)

Thật đáng khâm phục sự thuỷ chung, dù đợi ngàn năm, dù thời gian trôi qua, cái hữu hạn của cuộc đời con người. Cuộc đời sẽ mất đi, tuổi xuân sẽ qua đi, nhưng thời gian sẽ mãi là thời gian. Chờ đợi vẫn mãi chờ đợi chỉ mơ cùng người say đắm ta yêu “Ngàn năm miễn được một chiều có em” đã gây cho tôi một ấn tượng tuyệt vời.

Mỗi nỗi buồn của anh Dương Quân đều mang âm hưởng tình nghĩa, những vần thơ êm đềm, sâu lắng, anh tả cảnh thiên nhiên của biển vì nó đẹp, với những nét độc đáo, đầy màu sắc, gợi hình, đó là thái độ của nhà thơ lãng mạn:

Mời em một chuyến rong chơi

Thăm miền biển vắng thăm người cô đơn

Quanh hiu những lá hoa cồn

Bình minh sương phủ, hoàng hôn sóng gào

Em về đây ta có nhau

Trà chuyên đối ẩm dạt dào ý thơ…

Lời mời của biển, hy vọng, chờ đợi “Em về đây ta có nhau”…Không bao giờ tác giả nguôi nỗi chờ mong, như biển kia không bao giờ ngưng vỗ sóng vào bờ:

…Vườn xuân đã héo lại ươm”

Gối chăn đã nguội hãy còn hồi sinh…

Vẫn nhớ vẫn mời gọi “Em về đây chắp lỡ làng” “Kề vai sao rụng, mây quàng tóc thơm” Hãy về đây gối đầu kề vai cùng anh, trên bải biển thiên nhiên, kho báu trời cho ta có sẵn, em về đây bên nhau đời vô tư không phiền muộn. Đọc bài thơ anh Duơng Quân hơn một chút hay nhiều lần, hẳn cũng nhận thấy tình ý trong thơ rất nồng nàn, một cội rễ nguyên nhân xa hay gần mới có thể có những câu:

…Sá gì sơm nắng chiều mưa

Trà chuyên đối ẩm cũng thừa giấc say

Tình yêu lặng thầm như thế, tha thiết như thế, mời gọi như thế đối với tình yêu dù là vô vọng nhưng vẫn ngọt ngào:

,,,Mời em thu xếp về đây

Hành trang xin nhớ chất đầy túi thơ.

(Lời Mời Của Biển - Trang 135 Như Thật Như Mơ)

Để rồi kết luận cũng thắm thiết, thuỷ chung dù chỉ là hư ảo, không suồng sã, không màng vật chất, chỉ mong lời mời được chấp nhận, thu xếp về với biển “Hành trang xin nhớ chất đầy túi thơ” .Những lời rất ý nhị, nhẹ nhàng.

Tình yêu mang đến cho ta hạnh phúc, nhưng vẫn thường đi kèm với đau khổ. Chúng ta ai nấy đều tìm kiếm tình yêu trong suốt hành trình cuộc sống, đây là một trong những bài thơ thể hiện phong cách, bằng hình tượng chứ không dùng khái niệm. Nhờ thế thơ anh giàu ý nghĩa cũng như tình yêu trong thơ anh hàm súc của ẩn dụ, tình yêu luôn có nhiều điều kỳ diệu, lãng mạn:

Tối nay có thể em về

Chiều rơi đã lạnh bốn bề rưng rưng

Nai tơ chắc đã quên rừng

Núi cao cũng khuất mấy từng mây che

Chàng hy vọng, chờ đợi, gợi ý, gợi tình mong mỏi, trong thơ bao giờ tác giả cũng thể hiện một chất sống mãnh liệt, dạt dào từ cảm xúc đến suy tưởng :

Em về tâm sự lâm ly

Tóc bay bát ngát hương thề trăm năm

Trong cuộc đời của anh Dương Quân, thơ văn gắn liền với tình yêu, như bóng với hình. Gần như hễ có thơ là có tình. Thế nhưng tình của anh không biểu lộ giao tiếp song phương để cụ thể hoá mối tình đó mà anh chỉ cảm ứng và khi khái quát hoá, thơ anh trở nên thú vị, có sức hấp dẩn:

…Trải thơ làm chiếu em nằm

Giũ mây em đắp khơi trầm em xông

Tưởng tượng của anh phong phú kỳ lạ, ước mơ của anh thiết tha chân thành, có thể xem anh là một nhà thơ đào hoa, lãng mạn, tác giả đả nâng cảm xúc lên thành suy nghĩ, trải thơ làm chiếu và giũ mây em đắp. Hãy đọc những lời thơ thành thật:

…Ru em giấc ngủ bềnh bồng

Nai tơ quên cả núi rừng hoang vu

(Hy Vọng - Trang 125 Như Thật Như Mơ)

Anh vẫn cứ hy vọng, cứ ước mơ “Từng đêm hy vọng mong chờ. Tối nay có thể nghe thơ em về”. Ước mơ trong bao nhiêu ngày tháng, bao nhiêu giấy mực, lời thơ, bao nhiêu hy vọng cứ chơi vơi, không đi đến đâu cả.

Nghĩ chờ đợi lâu, chàng mơ viễn vong thả hổn tưởng tượng, mơ Công Chúa Tiên Triều, mơ người thật, người tiên, hẹn với tiên, mơ một ngày kia làm rễ trên trời…Đó không chỉ là cách cảm thụ bình thường mà tìm ở một thế giới cao và xa, nửa mộng nửa thực, nửa là cuộc sống trần gian, nửa là cuộc sống tiên cảnh:

Ta trải dài ước mơ trên bãi cát

Dấu chân ta vô tận, bước khôn cùng

Duyên tiền định, nên xui ta đã gặp

Người đẹp khuynh thành: Công Chúa Tiên Dung.

Những lời ước mơ tội nghiệp ấy, thất vọng tự lừa dối mình thật trớ trêu và hết sức nhún nhường:

Nhưng Công Chúa ơi!

Ta chẳng ham Phò Mã

Những buộc ràng, áo mão với cân đai

Ta chẳng muốn lễ nghi thêm phiền toái

Nơi cung son, điện ngọc chốn vương đài.

Cuộc đời quá phũ phàng, âu đó cũng là quy luật của tình cảm, nỗi dằn xé ấy cùng với tiếng lòng thổn thức nhà thơ cảm thấy tình cảm phát ra lời thơ và trong trí tưởng tượng những cái vô hình cũng có thể hoá ra hữu hình:

Em yêu dấu! hãy cùng ta ở lại

Với trời xanh, mây trắng, biển hoang vu…

Ngai vàng đó: Trong tim ta mãi mãi

Và tình yêu là biển cả vô bờ.

(Bức Thư Tình Vương Giả - Trang 63 Như Thật Như Mơ)

Những lời thơ nồng nàn, chan chứa làm cho người đọc mường tượng đến một tình yêu vô bờ.

Trên dòng chảy của thời gian, tác giả muốn nhắc lại vẻ đẹp, một sự việc đã tạo nên những kỷ niệm, những tình cảm ngày xưa còn bé ham chơi:

Ngày xưa còn bé hay đùa giỡn

Ham chạy rong chơi biếng học hành

Những kỷ niệm thuở ấu thơ đẹp như mơ, tình yêu ơi, đẹp quá tuổi thơ ngây, là kho tàng của tuổi mộng mơ “Anh thích làm Vua, em Hoàng Hậu. Xưng mình là Trẫm, gọi em: Khanh” tác giả diễn đạt tình ý tự nhiên:

Em bảo, sau này khi lớn khôn

Em làm heo nái (!) đẻ mười con

Năm chàng Hoàng Tử, năm Công Chúa

Hết tiền, ăn cám để thay cơm…

Nhà thơ sống bằng cảm giác rất tế nhị nhưng cũng rất lãng mạn, rồi do cảm xúc và tưởng tượng khi lớn khôn nàng làm heo nái đẻ cho chàng mười con, không tiền ăn cám thay cơm. Anh đã phát hoạ nhiều nét thật đáng yêu và từ đó hình ảnh: “Thời gian thấm thoát trôi mau. Mấy chục năm qua bạc mái đầu. Sống gởi thân tàn nương đất khách. Vẫn hằng canh cánh ngóng tin nhau”. Những câu thơ thật tha thiết, tình yêu trong thơ Dương Quân không phải là chuyện huyền bí, nhưng lại rất thiêng liêng, lúc nào anh cũng nhớ và luôn ngóng tin nhau:

Nhắc chuyện ngày thơ luống ngậm ngùi

Nhớ em, hình bóng chẳng hề nguôi

Nếu sang kiếp khác còn tao ngộ

‘Em đẻ mười con”. Hãy nhớ lời.

(Trẫm và Khanh – Trang 126 Như Thật Như Mơ)

Những suy nghĩ nhắc chuyện ngày thơ nhiều khi quá tự nhiên, anh luôn tỏ ra nồng nhiệt dầu sang kiếp khác anh vẫn nhớ lời “Em đẻ mười con” cho anh như đã hứa. Trong bản chất tốt đẹp của tình yêu rất trong sáng.

Những người yêu nhau thường diễn tả tình yêu là cái cao khiết của tâm hồn là một phần của sự sống, để rồi từ đó làm cho người đọc thấy rằng nếu không có những lời thơ mang hình thái lãng mạn mà cũng thật huyền diệu này. Chính anh đã tạo dựng hình thái thơ ca đó xuất phát từ hồn thơ đầy xúc cảm.

TÌNH BẠN:

Với anh Dương Quân, ngoài tình cảm gia đình, tình cảm với quê hương đất nước, anh rất quý mến bạn bè anh trân trọng với bằng cả tấm lòng:

Xin hãy đến với nhau

Khi con người còn sống

Khi chết nằm một đống

Chớ thắp hương nguyện cầu

(Hồi Âm Thư Bạn-Trang 138 Chập chờn cơn Mê)

Thơ anh bâng khuâng, day dứt, nhất là sau cuộc đổi đời năm 1975 bạn bè kẻ còn người mất, nhục nhằn cùng chung cảnh tù đày, buồn vui của cuộc đời luôn tiếp diễn, từ dĩ vãng anh trở về hiện tại, từ mộng ảo anh trở về hiện thực. Vốn rất nhiều tâm tình, những hình ảnh ngày xưa và nhọc nhằn hôm nay, những cảm giác đó đã bộc lộ trong những lời thơ:

Ai có ngờ đâu, ra vận nước

Bỗng nhiên-trời đất nổi cuồng phong

Bỗng nhiên-chính nghĩa thành tro bụi

Tang tóc bao trùm khắp núi sông.

(Gặp Bạn Tâm Tình-Trang 17 Điểm Hẹn Sau Cùng)

Rồi cuộc đời lại có thêm những khổ đau, có thêm những mất mát, nhất là những bạn bè đã khuất , đau yếu bởi gian khổ không ngờ của cuộc sống, của tù đày những câu thơ thương tiếc Khóc Bạn:

Khương lên Đồi Sả, Khương nằm

Bạn bè còn lại âm thầm khóc anh

Đời trai thôi hết tung hoành

Nấm xương giữa núi rừng xanh mịt mờ

(Khóc Bạn -Trang 107 Chập Chờn Cơn Mê)

Và thêm một nén hương tiễn biệt anh khóc và thương tiếc bạn thân Trần Quang Trí nghe áo não quá:

Anh về thiên cổ rồi sao?

…

Nào hay, anh chán cõi trần

Thong dong, lặng lẽ âm thầm ra đi

Tiếc thương thắp nén hương nầy

Tiễn anh về chốn Bồng Lai Vĩnh Hằng

(Nén Hương Tiễn Biệt-Trang 55 Điểm Hẹn Sau Cùng)

Trong nhiều bài thơ, những lời thơ của tác giả thường nhớ lại những quãng đời, những câu thơ không đẫm lệ mà thật xót xa, thấm vị chua cay của đời, của thế thái nhân tình, anh viết trong bài thơ Thư Thăm Bạn:

Ngày tháng qua nhanh, giờ hóa lão

Tang bồng trót gởi áng mây bay

Nhiều khi anh nhớ lại thời niên thiếu để rồi thầm tiếc cho đời trong hoàn cảnh tha hương khi vận nước đổi thay, luôn canh cánh trong lòng mà nhớ rằng mình có một quê hương đang bị gót độc tài dẫm nát, thật não nùng:

Nhiều khi nhớ lại thời niên thiếu

Thầm tiếc cho đời, lỡ chí trai.

…

Ai ngờ đất nước trùm tang tóc

Dẫm nát quê hương gót độc tài

Với tám năm tù đày khổ ải anh Dương Quân tâm sự:

Giờ ta đi đứng không còn vững

Bệnh hoạn theo nhau tiếp đoạ đày

Mặc dù vậy, anh vẫn không quên tình bằng hữu, nghĩa bạn bè với thái độ thành thực:

Muốn đến thăm người, nhưng thật khó

Nhớ nhau viết vội lá thư nầy.

Đó là chuyện tất nhiên, là quy luật của tình cảm và trong suy nghĩ của anh, tuổi đời chồng chất, nhưng cuộc đời là vậy, thật đáng yêu, đáng quý, dù đi đâu, ở đâu vẫn nhớ về quê hương về bạn bè, anh ngậm ngùi:

Thư bất tận ngôn!

Xin chúc bạn:

Rán mà gầy dựng chút tương lai.

Nghĩ đến thân phận mình chấm dứt những ngày tháng vui tươi.Nó dằn níu anh trong một vùng suy tư để rồi ray rứt, bâng khuâng, nuối tiếc những tháng ngày đã qua, anh cảm nhận được điều đó, thấu hiểu được điều đó, cả một trời tâm sự thật buồn :

Phần ta, còn quãng đời hiu hắt

Như khói hoàng hôn muộn cuối ngày.

(Thư Thăm Bạn-Trang 106 Điểm Hẹn Sau Cùng)

Ngày tháng qua nhanh, trong thế hệ của anh Dương Quân đi làm công chức, đi lính, đi tù, đi Mỹ, hầu hết đều có chung bởi hoàn cảnh khởi đi từ cuộc chiến tranh tương tàn thảm khốc, cho nên những lời thơ của anh là những lời tâm tình của người hiện đang sống xa quê hương, với cái mong manh, cái tuổi đang dần tàn héo, là những tiếng thở dài cảm thương, nuối tiếc khôn nguôi.

Tiếng thơ của anh đã đến với ta như những lời nhắn gởi gẩn gũi và ngậm ngùi, gợi lên trong người đọc những rung động sâu kín, cảm xúc từ lời thơ lắng đọng lại sâu trong lòng người, nhiều tâm sự riêng của mình cái hoàn cảnh luôn phải trăn trở mọi khó khăn. Có cái gì đó như chất chứa nghẹn ngào, lời thơ xúc tích, giản dị. Đôi khi tác giả cố vui mà vẫn như cuốn theo nổi đau khổ, nó như dấy lên từ tiềm thức tâm hồn, một sự độc đáo với phong cách lãng mạn của nhà thơ. Anh luôn tạo ra trong thơ anh một thế giới đầy hình thái những nghịch lý tột cùng của khát vọng về vẻ đẹp, về tình yêu, về cuộc sống con người. Với anh con người thường là vậy, vẫn chỉ yêu, chỉ quý, và cảm thấy hối tiếc hơn khi những cái quý giá ấy đã không còn.

Trong tất cả bốn tập thơ của anh Dương Quân như những bản nhạc giao hưởng lôi cuốn người đọc về những kỷ niệm, về quá khứ, và về với tình người, anh Dương Quân luôn nghĩ về quá khứ, yêu quá khứ và nhất là chung thủy với những kỷ niệm mà tác giả đã từng yêu người, yêu đời.

Thời gian vẫn trôi đi và bốn mùa luôn luân chuyển. Con người chỉ xuất hiện một lần trong đời và cũng chỉ một lần ra đi vào cõi vĩnh hằng. Nhưng những gì là thơ, là văn là nghệ thuật đích thực thì vẫn còn mãi mãi với thời gian. Thơ của anh Dương Quân sẽ mỗi ngày mỗi thêm rạng ngời như ánh trăng.

Hoàng Ánh Nguyêt

(Hoàng Quỳnh Hương)

Lập Thu 2013

Blog TRĂNG VIỄN XỨ ( HOÀNG ÁNH NGUYỆT)

TRĂNG VIỄN XỨ (HOÀNG ÁNH NGUYỆT

Saturday, December 22, 2018

MERRY CHRISTMAS & HAPPY NEW YEAR 2019

Friday, December 21, 2018

LOS ANGELES DECEMBER 2018

Thursday, December 20, 2018

TVX & HAI CON GÁI & CHÁU NGOẠI

Monday, December 17, 2018

LOS ANGELES DECEMBER 15, 2018

Tuesday, December 11, 2018

SỐNG TRÊN ĐỜI - THƠ HOÀNG ÁNH NGUYỆT

Sunday, December 9, 2018

SỰ CHUNG THỦY TRONG THƠ DƯƠNG QUÂN BÀI VIẾT CỦA HOÀNG ÁNH NGUYỆT